Հանքային արդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսության գլխավոր հատվածն է և այն կազմում է երկրի արտահանման ծավալի կեսից ավելին: Հայաստանը մոլիբդենի հիմնական խոշոր արտադրողներից մեկն է։ Զանգեզուրի պղնձա-մոլիբդենային կոմբինատը մոլիբդենի խոշոր պաշարներ ունի, որոնք կենտրոնացած են Քաջարանի հանքավայրում։ Մոլիբդենից բացի Հայաստանը ունի պղնձի և ոսկու զգալի պաշարներ․ կապարի, արծաթի և ցինկի փոքր հանքավայրեր։ Ինչպես նաև արդյունաբերական օգտակար հանածոների հանքավայրեր, այդ թվում՝ բազալտի, դիատոմիտի, գրանիտի, գիպսի, կրաքարի և պեռլիտի։ Չնայած 2008 թ. համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամին, հանքարդյունաբերությունը և եկամուտները 2009 թ. աճեցին, էականորեն պայմանավորված լինելով համաշխարհային շուկայում պղնձի, ոսկու և այլ թանկարժեք մետաղների գնաճով։
Հայկական Զարգացման Գործակալության տվյալների համաձայն, Հայաստանն ունի շինարարական և համախառն օգտակար հանածոների ավելի քան 670 հանքավայր, ներառյալ բազային և թանկարժեք մետաղների 30 հանքավայր։ Այդ հանքավայրերից մոտավորապես 400 հանք, այդ թվում 22 բազային մետաղների և թանկարժեք մետաղների հանքեր ներկայումս շահագործվում են։
Հանքարդյունաբերությունը տնտեսության մեջ ՝
Հանքարդյունաբերությունը, լինելով ՀՀ արդյունաբերության կարևորագույն ճյուղերից մեկը, էական դեր է խաղում ինչպես ոլորտի, այնպես էլ ողջ տնտեսության զարգացման գործում կազմելով 2010 թ. ՀՆԱ շուրջ 4.7%-ը։ Արդյունաբերական ներուժը յուրաքանչյուր երկրի ներքին ռեսուրսներով ապահովվածության կարևորագույն ցուցանիշներից մեկն է այդ իսկ պատճառով այժմ մեծ նշանակություն է տրվում արդյունաբերության ոլորտի հատկապես որակական զարգացման հեռանկարին (շեշտը դնելով հանքարդյունաբերական արտադրանքի մշակման որակի բարձրացման և սկզբնական սպառման շղթայի ապահովման վրա), ինչը թույլ կտա ապահովել առկա ռեսուրսների կառավարման արդյունավետության բարձր աստիճան, հետևաբար` լրացուցիչ եկամուտներ։ Հատկանշական է, որ 2010 թ. արդյունաբերության ոլորտի արտադրանքի ծավալի 9.7% աճը (համադրելի գներով) հիմնականում պայմանավորված է եղել hանքարդյունաբերության ոլորտի արտադրանքի ծավալի 24%-ը (համադրելի գներով) գերազանցող աճով։
Մոտավոր հաշվարկներով՝ Հայաստանում կա 170 մլրդ ԱՄՆ դոլար արժողությամբ 613 հանքավայր, որտեղից կարելի է արդյունահանել 60 տեսակի օգտակար հանածո: Հայաստանում է աշխարհում մոլիբդենի ընդհանուր պաշարների 5.1%-ը,թեև արդյունահանվող հիմնական մետաղները պղինձն ու ոսկին են: Իսկ մոլիբդենը արդյունահանման ընդհանուր ծավալում կազմում է 1%-ից էլ քիչ:
Հանքային և մետաղական խտանյութերի վաճառքը կազմում է Հայաստանից արտահանումների ծավալի ավելի քան կեսը, սակայն արտահանվող հանքահումքը հիմնականում չի վերամշակվում Հայաստանում և չի ստեղծվում հավելյալ արժեք:
Հանքարդյունաբերության ներդրումը Հայաստանի ՀՆԱ-ում խիստ փոքր է: Մինչդեռ, անպատասխանատու հանքարդյունաբերության ազդեցությունը շրջակա միջավայրի և մարդու առողջության վրա, ինչպես նաև դրա
սոցիալական հետևանքները հաճախ աղետալի են փոքր տարածք և հարուստ լանդշաֆտ ու կենսաբազմազանություն ունեցող երկրի համար: Ազդեցության առումով, մասնավորապես, խնդրահարույց է մետաղական
հանքերի շահագործումը:
Վտանգներ ու աղետները ՝
Հանքարդյունաբերությունը մեծ վտանգ է ներկայացնում բնության, մարդկանց առողջության, շրջական միջավայրի պահպանման և այլ մի շարք գործոնների համար: Հանքարդյունաբերության միակ շահը ֆինանսն է հանքատերերի կողմից: Հանքարդյունաբերության արդյունքում զարգանում է նաև երկրի տնտեսությունը, բայց Հայաստանում վնասը ավելի է գերակշռում քան օգուտը տնտեսությանը։ Բնությունը անսպառ չէ և նրան պետք է օգնել, որպեսզի կարողանա գոյատևել և նույնիսկ աճել: Եթե իրականցվում է հանքարդոյունաբերություն, ապա պետք է նաև փորձել վերացնել դրա հետևանքով առաջացած խնդիրները, որոնք վերաբերվում են և բնությանը և մարդու վրա։ Ողջ բնապահպանական համակարգն ու բնապահպանները դեմ են որևէ տեսակի հանքարդյունաբերությանն ու հանքերի շահագործմանը, որովհետև և՛ բնությանը և՛ մարդկությանը միայն վնաս է հասցվում։ Չգործող պոչամբարների վրայի հողին մարդիկ մրգեր և բանջարեղեններ են աճեցնում և հետո այն օգտագործում որպես սննդամթերք։ Արդյունքում առաջանում են մի շարք հիվանդություններ, որոնք նաև փոխանցվում են ժառանգաբար։ Նաև պոչամբարի թունավոր նյութերը աղտոտում են օդը, որի պատճառով վնասվում է բնությունը և մարդը կրկին շնչելով դա, կորցնում է առողջությունը։
Հանքարդունաբերությունն ու կից ընկերությունները ՝
Մետաղական հանքարդյունաբերության ոլորտում ընդգրկված բոլոր ընկերությունները և/կամ նրանց հետ փոխկապակցված ձեռնարկություննրը գրանցված են օֆշորային գոտիներում, ինչը բարդեցնում է ընկերությունների իրական սեփականատերերի բացահայտումը: Մյուս կողմից՝ բաժնետիրական ընկերությունների սեփականատերերի անունները պաշտպանվում են ՀՀ օրենսդրությամբ: Մինչդեռ, առկա են բազմաթիվ փաստեր որ հանքարդյունաբերող ընկերությունների իրական սեփականատերերը բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք են: Բացի այն, որ վերջիններս հաճախ անօրինական կերպով են ներգրավվում ձեռնարկատիրական գործունեության մեջ, նրանց նաև երբեմն ունեն լուրջ (օրենսդրական, տեսչական, վարչարարական և այլ) լծակներ ազդելու ոլորտի քաղաքականության վրա:
Կարծիք ՝
Կարծում եմ, եթե պարտադիր պետք է լինի հանքարդյունաբերություն, ուրեմն պիտի հետևեն օրենքներին, արդյունահանեն նորմայի սահմաններում և նաև ժամանակ առ ժամանակ միջին երկարության դադար տան, որպեսզի բնությունը կրկին լիցքավորվի և տալիք ունենա մարդուն, որ վերջում իրեն էլ մնա, այլ չսպառվի ամբողջովին։
Մարի Ղազարյան 